معنای امر به معروف و نهی از منکر «معروف» در لغت به‌معنی شناخته‌شده و پسندیده و در مقابل منکر به‌معنی ناشناخته، ناپسند و زشت آمده‌است. در قرآن مجید نیز ماده «عرف» در بسیاری از موارد به‌معنی پسندیده و نیک استفاده ‌شده‌است؛ ‌همچنان که ماده «نکر» در بسیاری از موارد به معنای ناپسند و زشت به کار رفته‌است. امر به معروف و نهی ازمنکر، در لغت به‌معنای خواستن چیزی می‌باشد که نفوس بشری به سبب آن، آرامش یابد یا بازداشتن از چیزی که منجر به سلب آرامش از فرد می‌گردد. امربه معروف عبارت است از: «سخن و گفتاری که انسان را به طاعت و فرمانبرداری خداوند وا می‌دارد و در مقابل، نهی از منکر عبارت است از بازداشتن از انجام گناه و یا کلام و سخنی که سبب منع از انجام گناه می‌شود و یا کراهت و تنفر وقوع گناه از انسان منهی است». - ضرورت امر به معروف و نهی از منکر نظارت اجتماعی مفهومی است که در غرب نیز دیده می‌شود. در غرب دو نگاه وجود دارد. یک نگاه فردگرایانه که می‌گوید تنها در مسائل مادی که ممکن است روی من تاثیر مثبت و منفی بگذارد حق دخالت دارم و نگاه دوم، نگاه اجتماعی است که می‌گوید یک فرد در جامعه می‌بایست در همه‌ی مسائل مادی در حوزه‌های مختلف نظارت و دخالت کند. این نگاه با آنکه از دید فردی کامل‌تر است، اما این حوزه‌ها را تنها محدود به مسائل مادی کرده و مسائل معنوی را حوزه‌ی آزادی عمل فرد می‌دانند. در اسلام وضع به گونه‌ی دیگری است. در اسلام علاوه‌بر آنکه امر و نهی و نظارت در همه‌ی حوزه‌های مادی جایز و صد البته، واجب است، در حوزه‌های مختلف معنوی نیز امر و نهی به‌طور اولی واجب شمرده می‌شود. در قرآن و روایات به امر به معروف و نهی از منکر توصیه بسیار شده‌است: در سوره‌ی آل عمران می‌فرماید: «شما بهترین امتی بودیدکه به سود انسان‌ها آفریده‌شدیدکه امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به‌خدا ایمان دارید.» پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «وای بر آن مسلمانی که دین ندارد. می‌پرسند: یا رسول اللّه مسلمانی که دین نداردکدام است؟در پاسخ می فرماید: آن‌کس که امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کند». علی علیه السلام می‌فرماید: «تمام کارهای نیکو جهاد در راه خدا دربرابر امر به معروف و نهی از منکر چون قطره‌ای است در برابر دریای پهناور». ایشان سه مرحله برای امر به معروف و نهی از منکر قائل شده اند: مرحله‌ی قلبی، مرحله‌ی زبانی، مرحله‌ی عملی و این سه را از مراحل جهاد برشمرده‌اند و هشدارداده‌اندکه زمانی می‌رسدکه مسلمانان این سه را ترک می‌کنند و این نشانه سقوط و انحطاط است...». خداوند برای آن که جواز امر و نهی را به مومنان بدهد می فرماید: «المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض» یعنی مؤمنان نسبت به همدیگر ولایت دارند. برای این که مؤمنان بتوانند بر یکدیگر امر و نهی کنند، باید مجوز و تسلط قانونی، داشته باشند. لذا خداوند می‌فرماید مؤمنان بر یکدیگر ولایت دارند. پس خداوند یک ولایت و قدرت قانونی برای آن ها جعل کرده‌است تا بتوانند در کار یکدیگر دخالت و نظارت کنند و این امر و نهی را به خوبی انجام دهند. در همین خصوص مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «من می‏خواهم این واجب فراموش‏شده‏ی اسلام را به یاد شما و ملت ایران بیاورم: امر به معروف و نهی از منکر. همه‏ی آحاد مردم باید وظیفه‏ی امر کردن به کار خوب و نهی کردن از کار بد را برای خود قائل باشند. این، تضمین‏کننده‏ی حیات طیبه در نظام اسلامی خواهد بود. عمل کنیم تا آثارش را ببینیم. امر به معروف، یک مرحله‏ی گفتن و یک مرحله‏ی عمل دارد. مرحله‏ی عمل، یعنی اقدام با دست و با زور. این مرحله، امروز به عهده‏ی حکومت است و باید با اجازه‏ی حکومت انجام بگیرد و لاغیر. اما گفتن با زبان، بر همه واجب است و همه باید آن را بدون ملاحظه انجام بدهند». - مراتب و فرآیند امر به معروف و نهی از منکر امر به معروف و نهی از منکر مراتبی دارد و فرآیندی. به‌طور کلی سه مرتبه یا شکل و مرحله برای امر و نهی برشمرده می‌شود که عبارت است از: - مرحله «قلبی»: نارضایتی از گناه، اظهار عدم رضا به گناه. - مرحله «زبانی»: موعظه و ارشاد، امر و نهی بدون خشونت، امر و نهی با تندی و خشونت. - مرحله «عملی»: جلوگیری از منکر یا امر به معروف با اعمال قدرت. اما برای امر و نهی فرآیندی نیز بر شمرده شده‌ است که به‌ صورت زیر عنوان می‌گردد: 1- گام شناخت در این مرحله آمر و ناهی، اعم از شخصیت حقیقی یا حقوقی و اینکه مخاطب وی فرد، جمع یا دولت باشد، لازم است نسبت به موضوع و مصداق آنچه متعلق امر و نهی قرار می‌گیرد، شناخت اطمینان‌بخش پیدا کند. لازمه‌ی طی این مرحله، شناخت و آگاهی نسبت به ملاک‌ها و معیارهای تمییز معروف و منکر، شناخت امور دینی و فقهی و آشنایی با حلال و حرام الهی و علاوه‌بر این دو، آگاهی و بصیرت نسبت به شرایط و مقتضیات روز می‌باشد. 2- تشخیص امکان و یا ضرورت امر به معروف و نهی از منکر در این مرحله شناخت نسبت به شرایط زمانی و مکانی خود یا مخاطب و آگاهی از میزان تأثیر امر به معروف و نهی از منکر و تشخیص وقوع ضرر و یا مفسده متعاقب با اجرای امر به معروف و نهی از منکر ضروری است. 3- تشخیص آمادگی پذیرش مخاطب مخاطب می‌تواند فرد، جمع، یک ملت و حتی ملت‌ها، شخصیت حقوقی و دستگاه دولتی (به معنای حکومتی) باشد. اینکه مخاطب امر و نهی کیست؟ با او باید چگونه برخورد کرد؟ برای برخورد با او چه لوازمی مورد نیاز است؟ و واکنش‌های احتمالی او چیست؟ در این مرحله پاسخ داده می‌شود. 4- انتخاب روش مناسب به طور کلی می‌توان روش‌های امر به معروف و نهی از منکر را به 4 دسته‌ی کلی تقسیم نمود: 1) مستقیم کلامی 2) مستقیم غیرکلامی 3) غیرمستقیم کلامی 4) غیرمستقیم غیرکلامی 5- انجام امر به معروف و نهی از منکر 6- واکنش مخاطب 7- پاسخ مقتضی و مناسب به واکنش مخاطب ب) مدل نظری اشاعه‌ی امر به معروف و نهی از منکر به‌منظور گسترش امر به معروف و نهی از منکر در جامعه می‌بایست ابتدا به ارائه‌ی یک نقشه‌ی نظری و انتزاعی بپردازیم. با نگاهی به موارد فوق، بررسی آراء و نظرات مقام معظم رهبری و امام خمینی (ره) و نیز با بررسی روش‌های گسترش یک رفتار در جامعه و روش‌های گسترش نظارت اجتماعی، به مجموعه‌ی مدل انتزاعی ذیل می‌رسیم. در این مدل بیان می‌گردد که به‌طورکلی گسترش امر به معروف و نهی از منکر نیازمند دو حوزه می‌باشد: ارتقای کمی (عمومی‌سازی): در این حوزه می‌بایست مجموعه اقداماتی را برای گسترش فرهنگ امر و نهی در جامعه انجام داد و هدف آن فرهنگ‌سازی و اشاعه‌ی امر و نهی و نظارت جمعی در کشور است. ارتقای کیفی(تعمیق): به‌معنای عمق‌بخشیدن و گسترش حوزه‌ی معنایی امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد که هدف آن غنابخشیدن و ارتقای کیفی امر و نهی و نظارت در کشور می‌باشد. در حوزه‌ی ارتقای کمی راهکارهای ذیل پیشنهاد می‌گردد: *تبیین و ضرورت‌شناسی می‌بایست در عموم جامعه به تبیین و ضرورت‌شناسی امر به معروف و نهی از منکر پرداخت. امروزه بخش‌های زیادی از افراد جامعه هیچ دلیل و توضیح محکمی برای وجوب امر به معروف ندارند. ریشه‌دواندن سکولاریسم در بخش‌هایی از جامعه منجر به گسترش نوعی نگاه فردی به دین شده‌است که افراد را مانع از دخالت در حوزه‌های شخصی یکدیگر می‌نماید. اینکه امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ چه ضرورتی دارد؟ چرا باید نظارت جمعی در جامعه گسترش یابد؟ و امثالهم سوال‌هایی است که می‌بایست در این بخش به آن‌ها پاسخ گفت و از طریق آموزش‌های متنوع در جامعه زمینه‌ی گسترش آن را فراهم کرد. *آموزش در گام بعد می‌بایست به آموزش پرداخت. در عموم جامعه باید چند مسئله مهم را آموزش داد. این مسائل پیش‌زمینه های امر به معروف در جامعه هستند. به‌نظر می‌رسد عدم وجود شناخت درست و دقیق از این حوزه‌ها منجر به ظهور و بروز آسیب‌هایی گردیده‌است. لذا در این بخش به سوالات ذیل پاسخ داده می‌شود: - چگونگی؟: امر به معروف و نهی از منکر چگونه انجام می‌شود؟ روش انجام آن و مراتب آن کدام است؟ - کجا؟: امر به معروف و نهی از منکر در چه مکان و چه زمانی انجام می‌شود؟ کجاها باید از امر و نهی دست کشید و کجاها وجوب اولی دارد؟ - حدود و ثغور؟: حد و مرزهای آمر به معروف و ناهی از منکر چیست؟ وی باید چه جوانبی را در نظر بگیرد؟ - مخاطب؟: مخاطبان امر به معروف و نهی از منکر کیستند؟ چه کسانی را می‌بایست امر و نهی کرد؟ چه کسانی اولی‌تر هستند؟ *حمایت در کنار آموزش نیاز به حمایت همه جانبه از آمران به معروف و ناهیان از منکر وجود دارد و این مسئله‌ای است که مورد تاکید رهبر نظام اسلامی ایران نیز قرار گرفته‌است. مقام معظم رهبری: «من عرض‏ می‏کنم که مأمورین رسمی چه مأمورین انتظامی و چه مأمورین قضائی حق ندارند از مجرم دفاع کنند. باید از آمر و ناهی شرعی دفاع کنند. همه‏ی دستگاه حکومت ما باید از آمر به معروف و ناهی از منکر دفاع کند. این، وظیفه است. اگر کسی نماز بخواند و کس دیگری به نمازگزار حمله کند، دستگاه‏های ما از کدامیک باید دفاع کنند؟ از نمازگزار یا از آن کسی که سجاده را از زیر پای نمازگزار می‏کشد؟ امر به معروف و نهی از منکر نیز همین‏طور است». برای حمایت چند حوزه را باید تحت پوشش قرار داد که عبارتند از: - قانون‌گذاری: متاسفانه امروزه در حوزه‌ی امر به معروف و نهی از منکر ضعف قوانین وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری موارد دست مجریان برای اعمال نفوذ جهت حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر بسته است. در بسیاری موارد حمایت‌های قانونی کافی وجود نداشته و لذا تنها نتیجه امر به معروف و نهی از منکر صدمه دیدن و هزینه‌دادن آمر می‌باشد. - حمایت نهادهای مسئول: نهادهای مسئول در هر حوزه‌ای می‌بایست به حمایت از آمران و ناهیان بپردازند. به‌عنوان مثال نهادهای امنیتی، نهادهای قانونی، نهادهای انتظامی، نهادهای فرهنگی و ... همگی می‌بایست در این حوزه فعال گردند. - حمایت افراد اثرگذار: حمایت معنوی از آمران و ناهیان وظیفه‌ی افراد اثرگذار است. عمده‌ی شخصیت‌ها و رجال مذهبی، سیاسی، فرهنگی و... می‌بایست وارد شده و به‌صورت علنی از آمران به معروف حمایت کنند. دعوت عمومی مردم به نظارت اجتماعی وظیفه‌ی این افراد اثرگذار می‌باشد. در حوزه‌ی ارتقای کیفی بخش‌های ذیل مطرح است: *شبکه‌سازی تخصصی مستقیم شبکه‌سازی تخصصی به آن معنا است که می‌بایست جمعی از افراد به‌صورت ویژه به‌عنوان مربیان امر به معروف و نهی از منکر آموزش یابند. ایشان به صورت حرفه‌ای روی بخش‌های مختلف موضوع امر به معروف فعالیت می‌نمایند که عبارتند از: پژوهش روی روش‌های گسترش، روی انواع، روی مبانی نظری، احکام و... همچنین این افراد تیم‌های ویژه‌ی تخصصی آموزش داده و در جهت شبکه‌سازی‌های عمومی و تیم‌سازی‌های گسترده‌تر از آن‌ها استفاده می‌کنند. در مجموع این شبکه‌سازی منجر به تربیت مربیان توانمند در حوزه امر به معروف و نهی ازمنکر می‌گردد. *شبکه سازی ترویجی غیر مستقیم هرچقدر که به گسترش و فرهنگسازی امر به معروف بپردازیم، نیاز داریم افرادی به‌صورت خودجوش و مردمی و بدون داشتن برچسب‌های حاکمیتی به درون جامعه رفته و به‌صورت مداوم در حوزه‌های مختلف به امر و نهی بپردازند تا مردمی که از طریق فرهنگسازی، زمینه‌ی ذهنی یافته‌اند، جرات آغاز این فرآیند را داشته باشند. به‌طور کلی جرات سخن گفتن در عموم، جرات بحث‌کردن، جرات ابراز نظرات مخالف و... مواردی است که این افراد با حضور خود در اجتماع انجام خواهندداد. ایشان می‌بایست دارای مبانی نظری قوی بوده و در حوزه‌های مختلف فقهی سررشته حداقلی داشته‌باشند تا بتوانند در هنگام امر و نهی به‌خوبی پاسخ دهند. ایشان باید بتوانند پاسخ به شبهات را به‌شکل مناسبی ارائه دهند. همچنین این افراد می‌بایست از اقشار و تیپ‌های مختلف اجتماعی باشند تا در همه‌ی اقشار و مردم نفوذ نمایند. این افراد وظیفه دارند ترس و هزینه‌ی اقدام اول را کاهش دهند؛ چرا که در ساخت یک فرهنگ جدید همواره اقدام اول (یا اولین رد شدن از خط) دارای هزینه‌ی زیاد و ترس عمومی می‌باشد. *گسترش حوزه‌ها در کنار همه‌ی موارد فوق نیاز است که به گسترش حوزه‌های امر به معروف پرداخته‌شود. اولین حوزه‌ای که امروزه مدنظر عموم افراد است حوزه‌ی اخلاق دینی می‌باشد که متوجه جنبه‌ای از دینداری افراد است. از غیبت و تهمت و دروغ و ناسزا گرفته تا حجاب و...، بدون شک در گام اول می‌بایست در این حوزه از گناهان که گسترده شده‌است به افراد آگاهی داد که می‌توانند در حوزه‌ی این گناهان به یکدیگر امر و نهی کنند. در این حوزه می‌بایست عمده‌ی معروف و منکرات دینی مورد توجه قرار گیرند. دومین حوزه، مربوط به نظام اسلامی است. این حوزه‌ی سیاسی که به تعبیر مقام معظم رهبری اولی‌ترین حوزه‌ی امر و نهی می‌باشد، با سلامت و بقای نظام در ارتباط بوده و مشتمل بر ابعاد مختلفی می‌شود که از تذکر به بدگویان نظام آغاز شده و تا تذکر و بازخواست مسئولان خطاکار ادامه می‌یابد. سومین حوزه نیز حوزه‌ی اجتماعی است که این حوزه‌ی نظارت اجتماعی تنها حوزه‌ای است که امروزه در غرب وجود داشته و قوی است. در خصوص حوزه‌های امر و نهی مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «امر به معروف و نهی از منکر حوزه‏های گوناگونی دارد که باز مهم‏ترینش حوزه‏ی مسئولان است؛ یعنی شما باید ما را به معروف امر، و از منکر نهی کنید. مردم باید از مسئولان، کارِ خوب را بخواهند؛ آن هم نه به‌صورت خواهش و تقاضا؛ بلکه باید از آن‏ها بخواهند. این مهم‏ترین حوزه است. البته فقط این حوزه نیست؛ حوزه‏های گوناگونی وجود دارد. در مسأله‏ی امر به معروف و نهی از منکر، فقط نهی از منکر نیست؛ امر به معروف و کارهای نیک هم هست. برای جوان، درس خواندن، عبادت کردن، اخلاق نیک، همکاری اجتماعی، ورزش صحیح و معقول و رعایت آداب و عادات پسندیده در زندگی، همه جزو اعمال خوب است. برای یک مرد، برای یک زن و برای یک خانواده، وظایف خوب و کارهای بزرگی وجود دارد. هرکسی را که شما به یکی از این کارهای خوب امر بکنید به او بگویید و از او بخواهید امر به معروف است. نهی از منکر هم فقط نهی از گناهان شخصی نیست. تا می‏گوییم نهی از منکر، فوراً در ذهن مجسّم می‏شود که اگر یک نفر در خیابان رفتار و لباسش خوب نبود، یکی باید بیاید و او را نهی از منکر کند. فقط این نیست؛ این جزء دهم است. نهی از منکر در همه‏ی زمینه‏های مهم وجود دارد؛ مثلًا کارهایی که افراد توانا دستشان می‏رسد و انجام می‏دهند؛ همین سوءاستفاده‏ی از منابع عمومی؛ همین رفیق‏بازی در مسائل عمومی کشور، در باب واردات، در باب شرکت‌ها و در باب استفاده از منابع تولیدی و غیره؛ همین رعایت رفاقت‌ها از سوی مسئولان. یک‏وقت دو نفر تاجر و کاسبند و باهم همکاری و رفاقت می‏کنند، آن یک حکم دارد؛ یک‏وقت است که آن کسی که مسئول دولتی است و قدرت و اجازه و امضاء در دست اوست، با یک نفر رابطه‏ی ویژه برقرار می‏کند؛ این آن چیزی است که ممنوع و گناه و حرام است و نهی از آن بر همه‏ی کسانی که این چیزها را فهمیده‏اند در خود آن اداره، در خود آن بخش، بر ما فوق او، بر زیردست او واجب است؛ تا فضا برای کسی که اهل سوءاستفاده است، تنگ شود. در محیط خانواده هم می‏شود نهی از منکر کرد. در بعضی از خانواده‏ها حقوق زنان رعایت نمی‏شود؛ در بعضی از خانواده‏ها حقوق جوانان رعایت نمی‏شود؛ در بعضی از خانواده‏ها، به‌خصوص حقوق کودکان رعایت نمی‏شود. این‏ها را باید به آن‏ها تذکّر داد و از آن‏ها خواست. حقوق کودکان را تضییع کردن، فقط به این هم نیست که انسان به آن‏ها محبّت نکند؛ نه! سوء تربیتها، بی‏اهتمامی‏ها، نرسیدن‌ها، کمبود عواطف و از این قبیل چیزها هم ظلم به آن‏هاست. منکراتی که در سطح جامعه وجود دارد و می‏شود از آن‏ها نهی کرد و باید نهی کرد، از جمله‌ی این‏هاست: اتلاف منابع عمومی، اتلاف منابع حیاتی، اتلاف برق، اتلاف وسایل سوخت، اتلاف مواد غذایی، اسراف در آب و اسراف در نان. ما این همه ضایعات نان داریم؛ اصلًا این یک منکر است؛ یک منکر دینی است؛ یک منکر اقتصادی و اجتماعی است؛ نهی از این منکر هم لازم است؛ هرکسی به هر طریقی که می‏تواند؛ یک مسئول یک طور می‏تواند، یک مشتری نانوایی یک طور می‏تواند، یک کارگر نانوایی طور دیگر می‏تواند. طبق بعضی از آمارهایی که به ما دادند، مقدار ضایعات نان ما برابر است با مقدار گندمی که از خارج وارد کشور می‏کنیم! آیا این جای تأسّف نیست؟! همه‏ی این‏ها منکرات است و نهی از آن‏ها لازم است. طبق نهج البلاغه، امیرالمؤمنین نهی از این‏ها را یکی از محورهای اصلی توصیه‏های خود قرار داده‌است. در باب مسئولان، آن‏طور مشی‌کردن و عمل‌کردن و دستوردادن و قاعده معیّن‌کردن؛ در باب عموم مردم هم آن‏ها را وادارکردن به حضور، به فعالیت و به احساس مسئولیت در مسائل اجتماعی، با همین امر به معروف و نهی از منکر». ج) مدل راهبردی اشاعه‌ی امر به معروف و نهی از منکر برای گسترش امر به معروف و نهی از منکر چه باید کرد؟ این سوالی است که پاسخ آن هم‌اندیشی نهادهای مختلف مسئول را می‌طلبد، ولی با توجه به مدل مشروح در بالا می‌توان مجموعه راهبردهای ذیل را بدین منظور ارائه نمود: ردیف راهبرد راس برنامه مسئول 1 بازسازی و ساختارسازی نهاد متولی امر به معروف و نهی از منکر بازسازی ساختاری ستاد احیای امر به معروف بازنگری روی شرح وظایف و مسئولیت‌های ستاد ستاد احیا و نهادهای بالادستی 2 تبیین، تبلیغ، ضرورت‌شناسی و آموزش امر به معروف و نهی از منکر تامین محتوا از طریق حوزه‌های علمیه و مراکز علمی کشور ساخت محصولات آموزشی، تبیینی و تشریحی توسط رسانه‌ها و نهادهای آموزشی رسانه‌ها، نهادهای آموزشی مستقیم و غیر مستقیم حوزه‌های علمیه 3 ایجاد زمینه‌های قانونی لازم برای حمایت از آمران و ناهیان ایجاد راهکارهای قانونی ممانعت از واکنش تند متخطیان در مقابل امر و نهی ایجاد راهکارهای اجرای مرحله‌ی عملی امر و نهی توسط دولت اسلامی نهادهای قانونگذار 4 تاسیس نهادهای مسئول برای مرحله عملی امر و نهی ستاد احیای امر به معروف 5 ایجادشبکه‌های تخصصی مربیان آمر و ناهی ستاد احیای امر به معروف 6 ایجاد و مدیریت شبکه‌های حامی امر به معروف و نهی از منکر ستاد احیای امر به معروف 7 ایجاد شبکه‌های ترویجی تحت نظر ستاد احیای امر به معروف 1- بازسازی و ساختارسازی نهاد متولی امر به معروف و نهی از منکر: در این بخش دو اصلاح ساختاری و اساسی مدنظر است؛ اولا بازنگری روی ساختار سازمانی و اصلاحات عمیق در نهاد متولی امر به معروف و نهی از منکر. کلیه‌ی نهادهایی که به نحوی با بحث امر به معروف مرتبط هستند می‌بایست به‌گونه‌ای به صورت سازمانی با این نهاد مرکزی مرتبط شوند. ثانیا بازنگری روی اختیارات و مسئولیت‌های این نهاد مرکزی. در واقع می‌بایست با ایجاد یک ستاد عظیم (یا بازنگری روی ساختار ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر) به گونه‌ای تلاش شود تا یک مجموعه با اختیارات کافی و ارتباط با همه‌ی نهادهای مسئول ایجاد گردد و این مجموعه بتواند به مدیریت فرآیند امر به معروف و نهی از منکر در کشور بپردازد. از سوی دیگر می‌بایست نهادهای بازخواست‌کننده‌ی کشور و سازمانهای نظارتی بر عملکرد این ستاد نظارت دقیق و موشکافانه داشته باشند. فرض بر آن است که عمده‌ی راهبردهای بعدی این یادداشت توسط نهاد فوق اجرایی گردد. 2- تبیین، تبلیغ، ضرورت‌شناسی و آموزش امر به معروف و نهی از منکر: این حوزه که مختص مجموعه‌ نهادهای آموزشی کشور است، همه‌ی سازمان‌های اثرگذار در جامعه را در برمی گیرد که عمده‌ی آنها عبارتند از: - صدا و سیما - آموزش و پرورش - وزارت علوم و وزارت بهداشت - وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - و... در حقیقت وظیفه‌ی این نهادها عبارت است از: - تعریف و معرفی امر به معروف و نهی از منکر و مفهوم‌شناسی آن (به روش‌های مستقیم مانند کلاس و کتاب، روش‌های غیرمستقیم مانند فیلم و ...) - تبلیغ و ضرورت‌شناسی امر به معروف و نهی از منکر و حساس‌کردن جامعه‌ی دینی کشور نسبت به آن (همچنین می‌توان از برخی دلایل اجتماعی و مدرنِ نیاز به نظارت اجتماعی برای توجیه افراد کمتر دیندار جامعه برای امر و نهی نیز بهره برد) - آموزش امر به معروف و نهی از منکر (به روش‌های مستقیم و غیرمستقیم، چگونگی، مراتب، حدومرزها، مخاطبان، زمان و مکان مناسب، الزامات، آسیب‌ها و...، در رابطه با امر به معروف و نهی از منکر آموزش داده‌شود) 3- ایجاد زمینه‌های قانونی لازم برای حمایت از آمران و ناهیان: مجلس شورای اسلامی و سایر نهادهای قانونگذار کشور می‌بایست به ایجاد قوانین کافی و محکم برای حمایت از آمران و ناهیان اقدام کنند. این حمایت می‌بایست دو شکل را شامل شود: الف) حمایت از آمر و ناهی هنگامی که بحث به مورد اختلافی برسد: در واقع اگر شخصی در مقابل امر و نهی مقاومت کند، می‌بایست به شکل محکم از آمر و ناهی دفاع شود تا پس از چند برخورد، زمینه‌ی برخورد متخطیان با آمران و ناهیان عمومی برچیده شود. متاسفانه پدیده‌ای مانند چاقوخوردن و جراحت آمران و ناهیان که در سالیان اخیر دیده‌ایم، تماما نتیجه‌ی این امر می‌باشد که مقاومت در مقابل آمر و ناهی هیچ هزینه‌ای برای افراد خاطی در بر نداشته‌است. ب) حمایت به‌صورت امر و نهی عملی: طبق فتاوای رهبر معظم انقلاب، در جامعه‌ی اسلامی مرحله‌ی سوم از امر و نهی یعنی شکل عملی و استفاده از زور، تنها در اختیار حاکمیت است. لذا می‌بایست زمینه‌های قانونی کافی برای این منظور ایجاد شود. به‌عنوان مثال اگر فردی چند بار از افراد مختلف به دو شکل اول و دوم برای بی‌حجابی تذکر گرفت، می‌بایست زمینه‌ای فراهم شود تا پس از عناد فرد و لجاجت وی، نوعی زور و اجبار قانونی باعث تمکین وی گردد. 4- تاسیس نهادهای مسئول برای مرحله‌ی عملی امر و نهی: همانگونه که گفته شد طبق فتوای مقام معظم رهبری مرحله‌ی اول و دوم امر و نهی (قلبی و زبانی) بر همگان واجب و مرحله‌ی سوم آن ( عملی) تنها وظیفه‌ی دولت اسلامی می‌باشد. در این شرایط ایجاد سازمان‌های مسئول مستقیم برای این امر لازم و ضروری است؛ چنانچه که امام خمینی (ره) نیز دستور راه‌اندازی اداره‌ی امر به معروف را صادر کردند که با کارشکنی‌های دولت موقت به انجام نرسید: «شورای انقلاب اسلامی به‌موجب این مرقوم مأموریت دارد که اداره‌ای به‌اسم «امر به معروف و نهی از منکر» در مرکز تأسیس نماید؛ و شعبه‌های آن در تمام کشور گسترش پیدا کند؛ واین اداره؛ مستقل و در کنار دولت انقلابی اسلامی است وناظر به اعمال دولت و ادارات دولتی و تمام اقشار ملت است. و دولت انقلاب اسلامی مأمور است که اوامر صادره از این اداره را اجرا نماید و این اداره مأمور است در سراسر کشور از منکرات به هر صورت که باشد جلوگیری نماید و حدود شرعیه را تحت نظر حاکم شرعی یا منصوب از قِبَل او، اجرا نماید و احدی از اعضای دولت و قوای انتظامی حق مزاحمت با متصدیان این اداره ندارند و در اجرای حکم و حدود الهی احدی مستثنی نیست حتّی اگر خدای نخواسته رهبر انقلاب یا رئیس دولت مرتکب چیزی شدکه موجب حد شرعی است باید در مورد او اجرا شود. روح الله الموسوی الخمینی». همان‌گونه که دیده می‌شود، اختیارات بسیار زیادی در حوزه‌های مختلف به این شبکه داده شده‌است و وظیفه‌ی نظارت بر همه‌ی ابعاد مختلف کشور را دارد. وجود چنین نهادی برای انجام مرحله‌ی عملی امر و نهی لازم و ضروری می‌باشد. این نهاد می‌تواند با ستاد احیای امر به معروف ادغام شده و «ستاد احیا و اجرای امر به معروف و نهی از منکر» راه‌اندازی شود. 5- تربیت مربیان آمر و ناهی: همانگونه که گفته شد، امر و نهی نیاز به لوازمی دارد و حداقل‌هایی را باید در این خصوص آموزش داد. همچنین در بسیاری از موارد این امر نیاز به تامین مبانی نظری و پیگیری علمی در این خصوص دارد که بدین منظور می‌بایست مربیانی آموزش‌ داده‌شده و به کار گرفته شوند. به همین جهت شبکه‌های تخصصی که در حقیقت مربیان امر به معروف و نهی ازمنکر هستند، می‌بایست زیر نظر ستاد اجرایی مرکزی تربیت شوند. وظیفه‌ی ایشان امر و نهی عمومی نیست، بلکه وظیفه‌ی اصلی ایشان تربیت شبکه‌های ترویجی و نیز تربیت شبکه‌های حامی آمران و ناهیان است. این افراد باید از یک سو به ابعاد نظری مختلف امر و نهی آگاه باشند. از سوی دیگر به مسائل فقهی این امر مسلط بوده و با شبهات روز دینی، سیاسی، فرهنگی و... آشنایی کافی داشته باشند. همچنین اینان می‌بایست با مسائل تشکیلاتی و آموزش‌های تیم‌سازی و گروه‌سازی به‌طور مکفی آشنا باشند. این افراد پس از تربیت در حوزه‌های مختلف آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. 6- ایجاد و مدیریت شبکه‌های حامی امر به معروف و نهی از منکر: می‌بایست در جامعه شبکه‌های حمایتیِ امر به معروف و نهی از منکر ایجاد شود؛ به آن معنا که گروه‌هایی از افراد اثرگذار در سطوح مختلف به‌وسیله‌ی مربیان توانمند آموزش ببینند تا بتوانند خودشان در حوزه‌ی اثرگذاریِ خود به تربیت آمر و ناهی در عموم اقشار مردم و تشویق ایشان بپردازند. مثلا اساتید دانشگاه می‌توانند تربیت شوند تا در بین دانشجویان به تشویق و حمایت از آمرین به معروف بپردازند. معلمین مدارس برای دانش‌آموزان، امامان جماعت مساجد برای نمازگذاران، افراد اثرگذار جامعه و ... همه‌وهمه می‌توانند آموزش دیده و به‌صورت شبکه‌های هوشمند به تربیت آمر و ناهی بپردازند. این امر می‌تواند به ساخته‌شدن هسته‌های امر و نهی کمک نماید. 7- راه‌اندازی هسته‌های آغازگر ترویجی: شبکه‌های ترویجی نیز افرادی از عموم جامعه (با تیپ‌های مختلف) هستند که انتخاب شده و به‌صورت هدفمند و اگاهانه آموزش می‌بینند تا بتوانند به درون اجتماع رفته و هزینه‌ی «اولین بارها» را کاهش دهند. عموما حتی اگر بسترسازی‌های کافی انجام شود، اولین امر و نهی برای افراد هزینه دارد و این ترس از اولین امر و نهی، چیزی است که توسط این شبکه‌های ترویجی می‌بایست شکسته شود. تربیت تمامی این شبکه‌ها بر عهده‌ی ستاد مرکزی می‌باشد. در پایان به ارائه‌ی‌ بخشی از سخنان مقام معظم رهبری در این خصوص می‌پردازیم: «امر به معروف فقط این نیست که ما، برای اسقاط تکلیف، دو کلمه بگوییم، آن هم در مقابل منکراتی که معلوم نیست از مهم‏ترین منکرات باشند. وقتی یک جامعه را موظّف می‏کنند که آحادش باید دیگران را به معروف امر و از منکر نهی کنند، این به چه معناست؟ چه وقت ممکن است آحاد یک ملت آمر به معروف و ناهی از منکر باشند؟ وقتی‏که همه، به معنای واقعی در متن مسائل کشور حضور داشته باشند؛ همه کار داشته باشند به کارهای جامعه؛ همه اهتمام داشته باشند؛ همه آگاه باشند؛ همه معروف‏شناس و منکرشناس باشند. این، به معنای یک نظارت عمومی است؛ یک حضور عمومی است؛ یک همکاری عمومی است؛ یک معرفت بالا در همه است».